Boeken tijdens/tegen herfstigheid

*|MC:SUBJECT|*

Geachte lezer,
Dat het nu volop herfst is, kan niemand zijn ontgaan: de dagen korten, de paraplu staat steevast uit te druppen, blad ligt als boeken voor het oprapen, schimmels bladeren als u en wij door de pagina’s van dit seizoen, zetten er boekenstoelen in om te weten waar we zijn gebleven en slapen pas als alles in ons is opgenomen.
De literatuur zal de natuur blijvend blijven benaderen, dus blijf welkom in ons Book Wide Web, waarin u op elk Kruispunt (van Franzen) Het alles (van Eggers) vindt – al dan niet vertaald. Sla voor de trans-Atlantische ervaring Annejet van der Zijl’s familiekroniek Fortuna’s kinderen open. Oh, en applaus: Damon Galguts The Promise won de Booker Prize 2021!

Franz Kafka, tekenaar

Toen in 2019 het Max Brod Archief werd geopend, ontdekte men tussen de vele archiefstukken een groot aantal tot dusver onbekende tekeningen van Franz Kafka – die toch vooral bekend is van werken als De gedaanteverwisseling en Het proces, en van zijn schitterende Brief aan mijn vader. Franz Kafka, De tekeningen bevat dit beeldend werk, waarmee hij zich al vóór zijn schrijverschap probeerde uit te drukken. Ze zijn te zien als essentieel onderdeel van Kafka’s ontwikkeling en voorschaduwen zijn schrijfwerk. De uitgave, vertaald door Willem van Toorn, bevat onder andere essays van bezorger Andreas Kilcher en filosoof & literatuurwetenschapper Judith Butler.

Al het verleden doorweeft het heden

Lisa Weeda’s familiegeschiedenis ligt deels in Oekraïne, en ze voelt zich met name nauw verwant aan haar oma Aleksandra. Aan de hand van diverse interviews die zij met haar hield, een fikse dosis fictie (zo zoekt Weeda haar reeds lang en breed overleden opa op) en een rijk pallet aan stijlen ontspoelt zich het Russisch-Oekraïnse conflict dat ook haar familie tot op het bot verdeelt. Het onderwerp van Imme Dros’ Gisterland stond enkele jaren geleden ook in Maggie O’Farrells Hamnet centraal: Anne Hathaway. De vrouw van Shakespeare werd vaak als een zeur weggezet – bij gebrek aan bronnen, laat maar zeggen – net als O’Farrell laat Dros zich daar niet door leiden. Femke Vindevogels fijngevoelige, humoristische Baksteen begint bij een tamelijk vreemde erfenis – de zakken met stenen blijken deel te zijn van een muurschilidering, zij gaat op zoek naar de ontbrekende stukken, een odyssee die haar niet alleen haar verslaafde vader beter doet begrijpen, maar ook de DDR, waar zij opgroeide. Van Rob van Essen is weer een nieuw boek verschenen: Miniapolis. Wees gerust, de titel bevat geen spelfout. Sterker nog, de roman, die volgens een recensent een spel is waarin niets op het spel staat, bevat een sterk staaltje schrijfkunst én werkt danig op de lachtspieren. Vier personages spelen de hoofdrol. Een zoon en zijn overleden moeder, en twee collega’s van de gemeente komen niet alleen elkaar, maar ook zichzelf tegen.

Doeboeck ter leering ende vermaeck

Cabaretier Katinka Polderman sloeg als ‘Artist in recidence’ aan de Radboud Universiteit de handen ineen met neerlandicus Sophie Reinders, een samenwerking die leidde tot het ‘Doeboeck ter leering ende vermaeck’ Zwerfgoed. In dit prachtige boek vol kleurplaten, verhalen, puzzels, knutselwerkjes, recepten enzovoorts, houdt alles verband met de erfgoedcollectie: vijf kilometer oude boeken – een snoepwinkel die de twee ter beschikking stond. Tenzij begeleid, is het onderhevige literair-historische speelparadijs toch echt bedoeld voor, helaas kinders: volwassenen.

Hele levens, horror en een nieuwe generatie

Na Derek Walcotts schitterende, maar commercieel lastige Omeros, leek het einde in zicht van uitgeverij Bananafish, maar als een klein dorpje in Gallië verzette het zich tegen het Rome van de eindigheid, en na diverse publicaties, van onder andere Jasushi Inoue’s geprezen Het jachtgeweer, ziet nu het vuistdikke Berichten uit het keizerrijk van de Mexicaanse schrijver en kunstenaar Fernando del Paso het licht. De roman draait om de executie van Mexicaanse emperador Maximilliaan in 1865, in opdracht van de latere president Benito Juarez. Tout les monde is geschokt, zijn vrouw Charlotte wordt getroffen door een mentale inzinking die zij niet meer te boven komt, al sterft ze pas 60 jaar later. Om beurten laat Del Paso de betrokkenen aan het woord en blaast zo leven in de kleurrijke geschiedenis van Mexico en Europa. Alejandro Zambra, een van de belangrijkste stemmen van de Latijns-Amerikaanse literatuur, schrijft met Bijna een vader een boek over een levenslange liefde, vaderschap en een tragikomische persoonlijke vrijheidsstrijd van iemand die zich iets anders van het leven had voorgesteld. Mariana Enriquez‘ Ons deel van de nacht is een duizelingwekkend en bijzonder fantasierijk horror-epos over vaders en zonen, liefde, vriendschap, ziekte en rituelen. Net als zijn vader is Gaspar bestemd om medium te worden voor een geheime genootschap. Tegen de achtergrond van de gewelddadige Argentijnse jaren ’70, probeert zijn vader hem tegen het noodlot te beschermen. Agustín Fernando Mallo’s Nocilla-trilogie wordt gezien als een hoogtepunt van de Spaanstalige literatuur. Het werk bracht zelfs een groep schrijvers voort, bekend als de Nocilla-generatie. In de trilogie voert Mallo talloze verhalen op van mensen en plaatsen die Amerika en de wereld in het digitale tijdperk van de eenentwintigste eeuw weerspiegelen, en bevat een veelvoud van verwijzingen naar een breed pluimage aan culturele uitingen en historische gebeurtenissen.

Maar ze zijn er wél!

Van de beeldend kunstenaar en kinderboekenauteur Oliver Jeffers liggen in de regel diverse boeken in de winkel. Zo waren we dol op Samen hier (over aardig zijn op de planeet Aarde), fan van Het fortuin van Fausto (een moderne weergave van het beroemde verhaal over de hebberige mens) en konden we hartelijk lachen om het absurdistische Die eland is van mij (waarin het jongentje Wilfred stomverbaasd is als een oud dametje stelt dat zíjn eland van háár is). Onlangs verscheen het mooi verzorgde, nog niet vertaalde There’s a Ghost in this House, dat we direct in ons hart hebben gesloten. Daarin worden we rondgeleid door een meisje dat er van overtuigd is dat er gespookt wordt, maar steeds de verkeerde kant op kijkt als er spoken zijn…

Nieuwe letter aan het alfabet: vertaalde klassiekers

De Joodse Dolores Prato groeide op als weeskind in het centraal-Italiaanse Treia, waar enkel haar neef, een lokale pastoor, zich om haar bekommert. Het vergeten autobiografische meesterwerk Daar op het plein is niemand is een intrigerend antwoord op het raadsel van het leven – haar door zelfspot en zelfredzaamheid gekenmerkte leven, dat zij in deze roman met een waarom-vraag tegemoet treedt. Ingeborg Bachmanns Verzamelde verhalen zijn zo origineel, dat het lijkt alsof zij een nieuwe letter aan het alfabet toevoegen, beweert het overigens gezaghebbende The Guardian op het achterplat. En inderdaad, wie zich wil laten verrassen, richt zich op dit kernachtige, sensibele universum. Carmen Laforet wordt graag gelezen bij Bijleveld, en we keken al lang uit naar de vertaalde roman Een nieuwe vrouw. De thematiek komt dichtbij die van Nada; we volgen Paulina die zich in de conservatieve jaren ’50 losmaakt van het maatschappelijk opgelegde juk, en na de scheiding met haar man, haar minnaar vaarwel zegt en een eigen leven begint in Madrid. Bea Vianen is tegenwoordig een vrij onbekende stem, toch wordt zij gezien als van de belangrijkste Surinaamse auteurs, niet in de laatste plaats vanwege haar autobiografische romans; in Suriname, ik ben groeit een meisje op tussen jungle en stad. Al wil ze niets liever dan enkel de Tachtigers lezen, na het overlijden van haar moeder draagt ze de zorg voor haar autoritaire vader en broertje. Als ze zwanger wordt, moet ze kiezen: voor zichzelf of voor haar familie?

Jan Wolkersprijs: Hans Mulders De ontdekking van de natuur

Onthand door de pandemie en de verbouwing van de Artis-bibliotheek, greep conservator natuurhistorische collecties van de Universiteit van Amsterdam Hans Mulder de kans aan een boek te schrijven over vierhonderd jaar natuurhistorische wetenschap. Niet alleen is de uitgave inhoudelijk interessant en prachtig geïllustreerd, ook toont Mulder zich als een stilistisch sterke rasverteller die lichte ironie niet schuwt. De ontdekking van de natuur won recent de Jan Wolkersprijs 2021 en boeit van begin tot eind.

Een ‘tripliek’ maatschappijkritiek en een raadsel

Van de Deense Olga Ravn, die naast proza, ook poëzie en kritieken schrijft, en naast een schrijfschool tevens een feministische performancegroep aanstuurt, is onlangs Het personeel vertaald. Mogelijk is dit een direct gevolg van de uitmuntende Engelse vertaling van deze gedurfde space opera-achtige science fiction, die op de shortlist van de International Booker prize belandde. Het verhaal speelt zich af op een vele lichtjaren van ons verwijderd ruimteschip, waar het bedrijfsproces onder de loep genomen wordt, en de verlangens en behoeften van de aanwezige mens(achtig)en, worden gekooid door gefragmenteerd bedrijfsjargon en laat-kapitalistisch taalgebruik. Anthony Doerrs Wolkenstad speelt zich eveneens af op een ruimteschip, maar ook in het heden en verleden (1453 te Constantinopel). Alle personages zijn verbonden door het klassieke verhaal van Aetheon, die ernaar verlangt een vogel te worden, en draait om de verbondenheid tussen mensen en andere dieren. In Juli Zeh’s Onder buren verhuist Dora vanwege de pandemie, overigens zonder haar man, naar een idyllisch, zij het nogal lastig te bereiken dorpje in de buurt van Brandenberg. Niet alleen is de confrontatie interessant met een nogal rechtse buurman – en met zichzelf, ook is deze literatuur haast als een sociologische studie van onze tijd te lezen. De Zweedse Lydia Sandgren, een nieuwe stem aan het literaire firmament, werkte tien jaar aan Verzamelde werken. Het meermaals bekroonde werk draait om de vermissing van Cecilia Berg, die de muze was van de briljante kunstenaar Gustav Becker. In de vuistdikke roman volg je haar man Martin, de eigenaar van een noodlijdende uitgeverij die in een interview terugblikt op zijn leven, en hun dochter Rakel, die vanwege een overzichtstentoonstelling van Becker overal in de stad met haar verdwenen moeder geconfronteerd wordt; een mogelijke aanwijzing met betrekking tot haar moeders lot, zet alles op losse schroeven.

Patty Scholten, Traliedieren (1999)

De tapir

Hij is de blauwdruk van de olifant,
de tapir met zijn raar kortaffe slurfje.
Het is wat ik me voorstel bij een lurfje,
stomp en beweeglijk ruikt het aan mijn hand.

Er stulpt een tong uit als een rubberstrook,
waarmee de tapir wel mijn hand wil proeven.
Wat mij betreft had dat niet zo gehoeven.
Zijn tong is aardezwart. Mijn hand nu ook.

Toch heeft het iets, zo’n natte tapirgroet.
Een verdere verdeling, neem ik aan
van medezoogdieren in zuur en zoet.

Misschien het enige contact van waarde
dat tussen mens en dier ooit kan ontstaan:
een blik, daarna een lik, geruilde aarde.

WIE LEEST, PROEFT DE GEEST