Augustus leest een boekDe zomer is nog in volle gang, de warmste dagen staan ons wellicht komende week te wachten. De hoogste tijd voor het aanvullen van de zomerleesstapel!
Geachte lezer,
De zomer is nog in volle gang, de warmste dagen staan ons wellicht komende week te wachten. De hoogste tijd voor het aanvullen van de zomerleesstapel!
Verdwaald in geschiedenis en kunstmatige intelligentie
Er woedt opnieuw een oorlog in het hart van Europa, die de trauma’s uit het verleden doet herleven. De krachtmeting tussen het Westen enerzijds en China en Rusland anderzijds lijkt steeds verder uit de hand te lopen. In dit boek keert Amin Maalouf terug naar de oorsprong van deze confrontatie en volgt hij het pad van vier historische hoofdrolspelers. Hij begint daartoe in het Japan van de Meijiperiode. Daarna was er Rusland, en vandaag is China de belangrijkste uitdager. De Verenigde Staten zijn de vierde protagonist, die door verschillende oorlogen heen zijn uitgegroeid tot leider van het Westen. Een doolhof vol verdwaalden (€29,99) / Le Labyrinthe des égarés (€28,50) is een groots historisch fresco dat een ongezien licht werpt op wat er op het spel staat in de wereld.
Wie was Sei Shōnagon? Een Japanse hofdame met een scherpe tong, een briljant dichteres, een vergeten genie, of iets heel anders? Wat weten we eigenlijk van deze schrijfster uit de Heianperiode, die altijd in de schaduw leefde van haar beroemde rivale Murasaki Shikibu? De Finse Mia Kankimäki neemt ontslag en ze reist naar Kyoto om onderzoek te doen naar Sei Shōnagon. Ondanks tegenslagen en de eerste cultuurshock, raakt Mia steeds meer gefascineerd door tempels, kersenbloesem, kabukitheater, zenmeditatie en theehuizen. Ze leest Shōnagons Het hoofdkussenboek (€24,99) / The Pillow Book (€19,50) en treft een zielsverwante: een moderne vrouw die ervan houdt lijstjes op te stellen van alle dingen die ze charmant, irritant of elegant vindt, en van dingen die je hart sneller doen kloppen. Hoewel Mia nauwelijks Japans spreekt en niet eerder wetenschappelijk onderzoek deed, schreef ze met Dingen die je hart sneller doen kloppen (€24,99) een geweldig boek over Japan, Sei Shōnagon, en de reiservaringen van een vrouw van middelbare leeftijd.
Polly, Annie, Elizabeth, Catherine en Mary Jane zijn vijf compleet verschillende vrouwen en hebben elkaar nooit ontmoet. Toch zijn ze beroemd om dezelfde reden: ze werden allemaal in 1888 vermoord. Hun moordenaar is nooit gepakt, maar de naam die de pers voor hem bedacht kennen we tot op de dag van vandaag: Jack the Ripper. Het verhaal van Jack the Ripper houdt ons al ruim een eeuw in de ban. Elke dag zijn er in de Londense wijk Whitechapel rondleidingen langs de plekken waar de vijf werden vermoord. Maar van de vrouwen zelf weten we vrijwel niets. Met diepgaand bronnenonderzoek en een soepele vertelstijl neemt Hallie Rubenhold je in De vijf van Whitechapel (€23,99) / The Five (€14,95) mee naar Victoriaans Londen, de stad – en het jachtterrein – van Jack the Ripper, en zet ze alles wat je over deze zaak dacht te weten op zijn kop. Na bijna anderhalve eeuw krijgen Polly Nichols, Annie Chapman, Elizabeth Stride, Kate Eddowes en Mary Jane Kelly eindelijk zelf een gezicht en een stem in hun wereldberoemde verhaal.
In het Peking van 10 juni 1907 nemen vijf auto’s en hun kleurrijke bestuurders deel aan een bijna onmogelijk te volbrengen race die over twee continenten en door verschillende landen zal voeren, terwijl in sommige daarvan revoluties op het punt van uitbreken staan. Een Italiaanse prins en zijn chauffeur, een Franse autocoureur, een zwendelaar en verschillende journalisten strijden tegen elkaar langs steile bergketens en over de dorre vlaktes van de Gobiwoestijn. Niet zelden zijn er hulptroepen nodig om de primitieve auto’s over de smalle bergpassen te slepen, over ruig terrein te navigeren en over rivieren te laten drijven. Updates over hun vooruitgang worden door miljoenen gretig verslonden in een van de eerste verhalen die wereldwijd gevolgd worden. De bestemming: Parijs. De wereld echter staat op het punt haar oude veren af te werpen: het communisme roert zich, moderne techniek verdrijft oude cultuur. Het verslag van de reis in Kassia St Clairs Van Peking naar Parijs (€27,99) / The Race to the Future (€24,95) brengt ons zo de toekomst in.
Technologie die kinderen bestempelt als toekomstige criminelen. Een app die medische diagnoses stelt. Een chatbot die journalisten overbodig dreigt te maken. De stormachtige opkomst van kunstmatige intelligentie verandert de levens van gewone mensen nu al ingrijpend. In In de schaduw van AI (€24,99) / Code Dependent (€24,95) vertelt Madhumita Murgia, AI-journalist bij de Financial Times, de verhalen van mensen wier levens diepgaand zijn beïnvloed door kunstmatige intelligentie. Ze laat zien hoe afhankelijk we zijn geworden van deze nieuwe technologie, die vaak schrikbarend onbestuurbaar en oncontroleerbaar is. Buiten de veilige enclave van Silicon Valley leidt AI maar al te vaak tot uitbuiting, discriminatie en ongelijkheid. Overtuigend en met urgentie laat Murgia zien hoe onze (morele) zeggenschap over het leven dat we willen leiden ons ontnomen wordt en wat er kan gebeuren als we er niet in slagen onze menselijkheid terug te winnen.
De mooiste boeken in vertaling
Een positie van zee en tijd
Bijna vijftig jaar van elkaar gescheiden bewonen in Lauren Elkins Scaffolding (€24,95) twee stelletjes hetzelfde Parijse appartement. In 2019 probeert Anna, een psychoanalytica, een miskraam te verwerken. Haar man David neemt een baan aan in Londen en kan de renovatie van de keuken maar niet uit zijn gedachten zetten, al raakt hij ook bevriend met Clémentine, de bij de radicale feministische beweging betrokken jonge vrouw die onlangs ook een appartement in het gebouw betrokken heeft. Intussen zijn Florence en Henry, de bewoners uit het jaar 1972, hun keuken aan het renoveren. Florence legt de laatste hand aan haar studie psychologie, terwijl ze stilletjes erop hoopt zwanger te worden. Henry weet echter niet of hij er al klaar voor is. Beide stellen ervaren zo hun eigen problemen in hun relaties, en al leven ze in verschillende tijden, toch komen ze elkaar onverhoeds alsnog tegen.
Richard Flanagans Question 7 (€27,95) begeeft zich in het schemergebied tussen roman en memoires. Het beweegt van de liefdesaffaire van H.G. Wells en Rebecca West naar de nucleaire wetenschap, en van Flanagans vader, die slavenarbeid verricht in de omgeving van Hiroshima wanneer de atoombom wordt afgeworpen, naar een jonge man in overlevingsnood op een overweldigende woeste rivier. Question 7 wordt omschreven als Flanagans liefdeslied aan het eiland waar hij woont, aan zijn ouders en het verschrikkelijke verleden dat hem maakte wie hij is geworden. De hypnotische verweving in het boek van droom, geschiedenis, wetenschap en herinnering, toont dat onze levens zowel gestalte krijgen door de verhalen van anderen, alsook door de verhalen die we zelf verzinnen om onszelf te begrijpen.
Susan Muaddi Darrajs debuut Behind You Is the Sea (€21,50) stelt met open vizier de stereotypen aan de kaak die kleven aan de Palestijnse cultuur. In de roman volg je drie families – de Baladis, de Salamehs, en de Ammars –, allen immigranten die hun onderkomen in de VS hebben gevonden. Hun uiteenlopende geschiedenissen, het verschil in voorspoed en worstelingen, en ook generatieconflicten maken dat hun Palestijnse gemeenschap onder spanning staat. De welvarende Ammars hebben de jonge Maysoon Baladi als schoonmaker in dienst, wiens familie maar moeilijk rond kan komen. Als Marcus Salamehs vader zijn zus beschuldigt van het bezoedelen van hun familienaam, confronteert hij hem met zijn ouderwetse gedachtegoed.
In Hari Kunzru’s Blue Ruin (€22,95) probeert een inmiddels gefnuikt kunstenaar die naam maakte in de jaren negentig, grip te krijgen op zowel zijn gemystificeerde, getroebleerde verleden, als op zijn onzekere heden. Een virus heeft zijn lichaam aangetast, hij heeft geen cent te besteden, hij woont in zijn auto en probeert tijdens de pandemie de touwtjes aan elkaar te knopen door boodschappen te bezorgen. Als hij met een bestelling bij een buitenhuis arriveert, staat Alice daar op de veranda – zijn grote, maar tumultueuze liefde van vroeger die uiteindelijk trouwde met Rob, een goede vriend uit een ver verleden. Ze herkent hem en laat hem binnen. Zij en Rob hebben het rijke leven dat hem tijdens zijn beloftevolle start in de kunstwereld leek toe te zullen vallen, maar dat hij ook verafschuwde; beroemdheid en geld waren geen drijfveer voor hem. De verhoudingen zijn ongemakkelijk en de sfeer heeft in de verte de contouren van een nachtmerrie.
In Parade (€21,50; vertaling: €22,99)van Rachel Cusk begint kunstenaar G. halverwege zijn leven ondersteboven te schilderen. Uiteindelijk schildert hij zijn vrouw op die manier en maakt haar lelijk. Zijn schilderijen zijn een groot succes. In Parijs wordt een vrouw uit het niets op straat aangevallen. Haar belaagster vlucht, maar als ze wegrent kijkt ze nog één keer om, als een kunstenaar die afstand neemt van het doek. Wanneer een moeder sterft, kijken haar kinderen terug op haar leven; de verhalen die ze vertelde, de rollen die ze hun toebedeelde, de liefde die ze hun onthield. Haar dood is een vorm van vrijheid. Met haar roman onderzoekt Cusk waar de grenzen van de traditionele roman liggen en toont ze de lezer een carrousel aan levens. Ze gaat voorbij aan identiteit en plot, draait de taal ondersteboven, om een waar verhaal te vertellen over kunst, familie, moraliteit en seksualiteit.
Mooie prijsjes
Bijleveld heeft de hand weten te leggen op een aantal Engelse titels die we voor een vriendelijke bedrag kunnen verkopen, de prijzen liggen tussen de €5,- en €10,-. Er is een beperkte voorraad van bijvoorbeeld de gebonden edities van Margaret Atwoods Old Babes in the Wood (€10,-) en Paul Austers Baumgartner (€10,-) .
Wonden, honger, hoeden, huiden, nachten en syndromen
Anne Serre’s schrijfstijl kan gekarakteriseerd worden door een combinatie van eenvoud en elegantie. In A Leopard Skin Hat (€17,50) wordt in een serie van korte scenes de intense vriendschap geportretteerd tussen de verteller en een vriend uit de kindertijd: Fanny, die inmiddels niet mis te verstane psychologische klachten heeft. Serre laat hun vriendschap heen en weer geslingerd worden tussen de hoop, liefde, wanhoop en angst die een dergelijke relatie karakteriseert, terwijl ze tegelijkertijd op speelse wijze de vorm van de roman ter discussie stelt. Geschreven in de nasleep van het overlijden van Serre’s zusje, is haar boek is zowel een viering van een door tragedie beknot leven, als de bevestiging van de bijzondere betekenis die een afscheid met zich mee kan dragen.
Oksana Vasyakina’s roman Wound (€16,50) / Wond (€25,-) besluit de jonge queer kunstenaar de as van haar aan borstkanker overleden moeder terug te brengen naar het Siberische arbeidersstadje waar zij vandaan kwam. De reis die Oksana begint gaat vergezeld van rauwe, bijna droomachtige emoties van gemis, maar zal haar uiteindelijk tot een acceptatie brengen van de wond die de dood achterlaat. Oksana zet met de herinneringen aan haar moeder, met haar eigen genderzoektocht, en met haar grote behoefte naar een thuis een wereld neer. Vasyakina schrijft lyrisch, krachtig en precies, de toon ervan bijt soms met de getande randjes van vlijmscherpe humor rafels in het papier.
In de verhalenbundel van María Bastarós, Hungry For What (€16,50), lees je over een dermate uit de hand lopend spel tussen de vader van een vrouw en haar echtgenoot, dat de verstandhouding tussen hen bloedlink dreigt te worden; je leest over een dochter die een uitgebreid feest voor haar rouwende moeder organiseert, en in weer een ander verhaal drijft een zonsverduistering de ingehouden emoties en geheimen van een wijk uit hun coulissen, met alle consequenties van dien. In Bastarós werelden is de terreur van het normaal moeten zijn de regel. Het zijn de stemmen en ervaringen van vrouwen en kinderen – degenen die doorgaans maar weinig gehoord worden – die in haar verhalen op de voorgrond treden.
In Cristina Rivera Garza’s losgeslagen sprookje The Taiga Syndrome (€15,50) speurt een voormalig rechercheur naar een echtpaar dat naar het einde van de wereld is gevlucht. Zij is ingehuurd door de ex-man van de vrouw van het stel, die na het ontvangen van een kort telegram ervan overtuigd is dat zij gevonden wil worden. Samen met een tolk is de voormalig rechercheur de taiga, het grootste bosgebied ter wereld, ingetrokken, waar vreemde dingen gebeuren en bovendien zet het vertaalwerk van haar tolk haar verstand en zintuigen voortdurend op het verkeerde been. Sprookjes als die van Hans & Grietje en Roodkapje doorspoken haar queeste. Het gebied, inmiddels doordrongen door de excessen van het kapitalisme, maakt haar in toenemende mate duidelijk dat alles achterlaten soms het enige zinnige is om te doen.
In White Nights (€19,50), het prozadebuut van Poolse dichter Urszula Honek, kom je een reeks van dertien onderling verbonden verhalen tegen over de uiteenlopende tegenslagen en tragedies die een groep mensen uit een Zuid-Pools dorpje overkomt. Ieder verhaal volgt een ander personage, en laat zien hoe zij omgaan met (of domweg proberen te overleven ten overstaan van) armoede, domheid en onwetendheid, met tragedie en wanhoop, met wreedheid en met het algehele gevoel van futiliteit dat hen omringt. Honeks korte verhalen gaan over teloorgang, maar gelukkig ook over hoop, en bovendien brengen ze menig lezer op plekken die maar zelden in de literatuur worden aangedaan. Mede door haar precieze woordkeuze, het timbre van haar zinnen en haar subtiele beeldspraak, is het een werk om nog lang met je mee te dragen.
Bijbels van, boeken en handboeken over dieren
Van Sally Coulthard verscheen onlangs The Book of the Frog (€21,50), wat gelegenheid was om ook een aantal eerdere diermonografieën opnieuw uit te geven. Wie zich op speelse manier wil verbazen over het rijke en invloedrijke leven van bijen, wormen, egeltjes en kerkuilen, leze vooral haar The Bee Bible, The Book of the Earthworm, The Hedgehog Handbook en/of The Book of the Barnowl (€15,50 per deeltje).
Lichteters, en de strijd in en om de natuur
Om te kunnen overleven op de plek waar ze geworteld zijn, hebben planten uiteenlopende creatieve strategieën ontwikkeld. Dankzij recent biologisch onderzoek weten we dat ze communiceren, familie herkennen, geluiden horen en zelfs herinneringen opslaan en sociaal gedrag vertonen. Wat kunnen we van deze fascinerende wezens leren over het leven op aarde? En hoe moeten we ons tot ze verhouden? In Lichteters (€27,50) / The Light Eaters (€21,50) duikt Zoë Schlanger in de complexe, wilde en ontzagwekkende wereld van de planten en zet onze ideeën over autonomie, bewustzijn en intelligentie op hun kop. Het resultaat is een boek dat laat zien hoe we door planten te begrijpen ook op een nieuwe manier leren kijken naar onszelf en naar onze verhouding tot de natuur.
We beschouwen onze tuinen weliswaar als onze persoonlijke domeinen, maar al richten we ze in naar onze ideeën, evengoed geldt dat ze bewoond worden door myriaden levensvormen die elk hun eigen leven leiden en hun invloed laten gelden. Tussen deze twee machtscentra kun je het conflict herkennen dat we ook op grote schaal op allerlei plekken in de wereld tegenkomen. In het tot denken aanzettende The Accidental Garden (€19,50) biedt Richard Mabey met zijn eigen Norfolkse tuin als voorbeeld een alternatief scenario aan, waarbij de natuur gedurende alle seizoenen een gelijkwaardige partner vormt van de tuinier – net als de mens zichzelf organiserend: mieren zaaien er primula in het grasveld, waterhoentjes bouwen een nest in een van de bomen, een roos die op eigen beweging in het grind opkomt. In plaats van een strijdtoneel wordt de tuin een mengvorm van culturele en ecologische processen, en daarmee een metafoor voor onze door de biodiversiteitscrisis geplaagde planeet. Aan de hand van scherpe observaties en ecologische kennis, weet de eigenzinnige Mabey zijn bevindingen met zijn onblusbare gevoel voor het wonder van de natuur over te brengen.
Sinds een kleine twintig jaar bezit Dik van der Meulen een huisje aan de rand van het bos. Omdat de natuur altijd in beweging is, besloot hij zijn waarnemingen bij te houden in een natuurdagboek. Daarbij maakte hij – soms haastig, vaak zeer aandachtig – tekeningen van wat hij zag. Dat de natuur door toedoen van de mens verandert, blijkt uit zijn dagboek eveneens. Door klimaatopwarming en stikstofuitstoot zijn veel planten en dieren die je vroeger regelmatig zag, zeldzaam geworden of verdwenen. Tegelijk komen er nieuwe soorten bij, gewenst of ongewenst. Ook daarin is de natuur in beweging. Voor Van der Meulen leidt waarneming gaandeweg tot actiebereidheid: er verandert te veel, en te weinig ten goede. Van der Meulen deelt zijn grote kennis zo overtuigend dat je ook zelf het bos wil gaan beschermen. Het Buurtbos (€25,-) gaat over alles wat je in de natuur kunt tegenkomen: van edelherten, dassen, vogels en vlinders tot teken en horzels. Je leest over wat je uit het bos wel (of beter niet) kunt eten, en ook over ontmoetingen met wandelaars, boswachters, jagers en boeren. Je bent in onze bossen immers zelden alleen.
Bossen zijn wel eens de longen van de wereld genoemd. Maar wat zijn dan de dieren? Ze migreren, foerageren, poepen en sterven zonder weerga, en verspreiden en passant nutriënten van de diepste troggen naar de hoogste bergen, en van de noordpool naar de Caraïben. Het cumulatieve effect hiervan is veel minder goed onderzocht dan effecten van geologische processen op het functioneren van onze planeet. Hun invloed is echter niet te onderschatten. Joe Romans Eat Poop Die (€27,95) is goed voor een avontuurlijke reis langs een breed scala aan windstreken, waaronder de IJslandse vulkanen en de binnenlanden van de VS, waarin duidelijk wordt wat de functie van dieren is in de mondiale klimatologische cyclus. Hun meest basale activiteiten, hebben verstrekkende effecten, en inzicht daarin kan ons handvatten bieden om de toegedane milieuschade terug te draaien.
Hoe moeten we omgaan met de bossen van Midden-Europa? Oost- en West-Europese ideeën over de natuur staan lijnrecht tegenover. Wat willen we het liefste conserveren – bizons, bomen of onze tradities? Waarom werd er onlangs een Roemeense boswachter vermoord? Waar komt al het illegaal gekapte hout eigenlijk terecht? In een poging tot antwoorden te komen neemt Dore van Duivenbode haar intrek in een Pools internaat voor jonge boswachters in opleiding, observeert ze als vrijwilliger in een Nationaal Park wolvendrollen en bizonsporen, en spreekt ze betrokkenen bij het oerbos, van milieuactivisten en wetenschappers tot boswachters, jagers, en oude vrouwtjes die er al hun hele leven paddenstoelen verzamelen. Gaandeweg wordt Oerbos (€20,99) van een boek over de mooiste plekken van het Europese continent, helaas ook een verslag van zijn teloorgang.
Vreemde muziek: reizen, fans en brutalisme
In het originele essay Travelling: On the Path of Joni Mitchell (€24,95) onderzoekt Ann Powers het leven en de carrière van Joni Mitchell. Er is al veel over haar geschreven, muziekcriticus Ann Powers betreedt echter geen gebaande paden. Haar boek is eerder te zien als een reis door een leven dat de popmuziek blijvend zou veranderen. Je volgt Mitchell als een reiziger die naar haar thuis verlangt, terwijl ze haar muzikale vorm al experimenterend probeert te vangen – en vindt. In haar voetspoor reist Powers haar zo invloedrijke stem achterna, ongrijpbaar en tegelijk uitnodigend, en probeert deze paradox te begrijpen. Ondersteund door diepgravend onderzoek is haar caleidoscopische reis een waardevolle aanvulling op het Mitchell-corpus.
Het soepel geschreven Fans (€16,50) is een zoektocht naar het wezen en de wereld van de fan. En passant weet Michael Bond de vinger te leggen op enkele fundamentele waarheden van de menselijke conditie. Gebaseerd op antropologisch en psychologisch onderzoek, kijkt hij naar hoe groepen die fans vormen zorgen voor een thuisgevoel, voor betekenis en doelgerichtheid. Ze hebben daardoor een positieve invloed op het mentale welzijn, ze bevestigen dat de meest excentrieke eigenaardigheden geaccepteerd kunnen worden. Ze geven de vrijheid om toe te geven aan fandom in gedrag en daad, bijvoorbeeld door je te verkleden. Toch kan er ook een donker randje aan deze vorm van tribalisme zitten: van het copy-cat-effect dat tot massaschietpartijen heeft geleid, tot waanbeelden die de fictieve relaties van de fans met hun helden kunnen vergezellen.
Jon Savage’ monumentale The Secret Public (€22,95) is een geschiedenis van de invloed die de LGBTQ-gemeenschap heeft gehad op populaire cultuur. Het bevat een fascinerende blik op de wereld van muziek en entertainment tussen 1955 en 1979, die een belangrijke rol speelde in het uit de marge halen van queerheid. Savage zet het zoeklicht op bekende en minder bekende gender-ambigue sterren als Little Richard (in de vijftiger jaren), David Bowie en Sylvester (van het liedje ‘You Make Me Feel (Mighty Real)’). Niet alleen schetst het boek een beeld van de standvastigheid die zowel de kunstenaars als hun publiek moeten hebben gehad, het reflecteert ook op de vrijheid die in de afwijking van ‘het normaal’ kan worden gevonden. Ook wijst het op de noodzaak om alert te blijven op bewegingen die de rechten van marginale gemeenschappen willen intomen.
Kort na het beginnen van de opnames van hun eerste album Brutalism in 2015, overleed de moeder van Joe Talbot van de Bristolse band IDLES. De turbulente staat van rouw waarin de zanger en tekstschrijver belandde gaf het twee jaar later gepubliceerde album een evocatieve en emotionele geladenheid. Zijn teksten laten een grote mate van kwetsbaarheid zien en een minstens even grote woede ten opzichte van het machistische ideaal van het binnenvetten van emoties. De rake en gedachtenprikkelende samenwerking van de IDLES-zanger en van kunstenaar Magda Archer in Brutalism (€26,95) vergezelt de liedteksten van het gelijknamige album met haar provocerende beeldwerk, en het maakt dat de som groter is dan de delen. Daarnaast wint het aan uitdrukkingskracht. De woordkunst van Talbot wordt naast beeld ook weergegeven in expressieve, felroze letters.
Richard Norris was intensief bij de alternatieve muziekscene betrokken vanaf de punktijd tot aan het begin de undergroundmuziek, bij de acid house en bij de opkomst van de elektronische dansmuziek. Hij schrijft in zijn Strange Things Are Happening, Adventures in Music (€33,95) bijvoorbeeld over afknappers met Timothy Leary in Amsterdam, verwikkelingen met Sun Ra bij de douane, en over de ongemakken die hij doorstond met Shaun Rider in de aftandse Cadillac van Joe Strummer in Tijuana. Natuurlijk komt zijn invloedrijke muziekproductie met zijn bands The Grid en The Wizards Sleeve aan de orde. Het boek is een toonbeeld van een leven dat in het moment geleefd werd en dat in het teken stond van het experiment, ontdekking en vernieuwing.
Han van der Vegt, Bouwdoos
DE TERUGKEER VAN DE DIEREN
luister, vannacht zijn de dieren teruggekomen
ze noemen ons bij onze eigen naam
om ons eraan te herinneren hoe dierbaar ze ons waren
luister, de wind tussen de gebouwen
klinken hun stemmen ineens zo helder
ja, ze zijn gekomen om ons te vertellen dat ze het begrijpen
ze hebben geen tanden of klauwen meer
ze hebben geen pantser meer
om zich tegen de weemoed te verweren
nu, na zo’n lange tijd in de dood
weten ze niet zo zeker
of ze het er zelf beter hadden afgebracht
en de kleine stermol
zingt in niets ontziende onschuld
van tussen zijn wriemelende monddelen
over hoe zich aarde en wortelsystemen
openden voor zijn dwarse poten
luister, in het zoemen van elektriciteitsdraden
hebben hun stemmen zich verenigd om ons te vertellen
dat zij ons ook missen
