Geachte lezer,
April is deMaand van de Filosofie en onze nieuwsbrief is daar logischerwijs de weerslag van. Met wederom een kleine selectie uit ons wijsgerige aanbod bespreken we boeken die mijmeren en beargumenteren over (en van) dwarsdenkers, over het denken over natuur en over de waarheid. De winnaar van de Socratesbeker 2021 Miriam Rasch komt met medegenomineerden van de shortlist aan bod, evenals de nieuwe Denker des Vaderlands Paul van Tongeren, het bij de Maand van de Filosofie behorende essay van Eva Meijer en kinderboek van Bibi Dumon Tak.
We bezorgen met alle plezier bij u thuis, u kunt uw boeken afhalen bij de winkel en u bent van dinsdag tot en met zondag van harte welkom om opafspraak te komen winkelen! Maak minstens 4 uur van te voren een afspraak. Voor uw en onze gezondheid worden de maatregelen van het RIVM met zorg in acht genomen. Bestel via ons formulier op www.boekhandelbijleveld, via e-mail of per telefoon (030-2310800).
Dwarsdenkers
Erasmus, Dwarsdenker van Sandra Langereis voert deze bescheiden selectie dwarsdenkers aan. In deze vuistdikke biografie weet zij diep door te dringen in het denken van Erasmus, bij de meesten vooral bekend als auteur van het humoristische Lof der Zotheid. Het beperkte aantal bronnen ten spijt, weet zij van Erasmus eveneens een mens van vlees en bloed te maken, levend in een volatiele en onzekere tijd. Peter Salmon komt met An Event Perhaps een toegankelijke, knap geschreven biografie van de gevierde en verguisde, notoir complexe deconstructivistische denker Jacques Derrida en vormt en passant een inleiding tot zijn denken. Dat denken is terug te vinden in zijn vorig jaar door Ger Groot vertaalde bundeling essays Marges van de filosofie. In tegenstelling tot het achterplat, (namelijk dat elk idee vervat ligt in metaforen,) laat hij bijvoorbeeld zien in welke innige mate metaforen en letterlijkheden met elkaar verbonden zijn en hoe elke kritiek op een systeem onlosmakelijk verbonden is met datzelfde systeem. In Waarom schurken pech hebben en helden geluk ligt de Utrechtse filosoof en jurist Jurriën Hamer als een beverdam de dominerende liberale maatschappijopvatting dwars. De bewijzen tegen het beschikken over een vrije wil stapelen zich op; waar anderen terugdeinzen, bediscussieert Hamer echter de rol van die vrije wil, en pleit voor de emancipatie van de minderbedeelden van onze samenleving.
Denker des Vaderlands
Het zal niemand ontgaan zijn:Paul van Tongerenbekleedt de komende twee jaar het ereambt van Denker des Vaderlands. De emeritus hoogleraar wijsgerige ethiek, die de Socratesbeker won met Het leven is een kunst en bekend is van Het Europese Nihilisme, Dankbaar en Willen sterven, neemt het stokje over van Daan Roovers. Voor zijn introductie Het wonder van betekenis reisde journalist, kinderboekenschrijver en beeldend kunstenaar Marc van Dijk mee naar Kreta, waar Van Tongeren een cursus gaf over geluk bij Aristoteles. Daar interviewde hij hem over zijn denken over filosofie, geloof, verwondering en dankbaarheid, en onderzocht onder andere hoe hij zich verhield tot de vorming van de 21ste eeuwse mens, die zijn koers probeert te bepalen tussen de tegengestelde polen van de orde van Aristoteles en het nihilisme van Nietzsche. Ook Van Tongerens jeugd komt aan bod, waarin hij les kreeg van zijn vader, alsook zijn latere filosofische ontwikkeling die min of meer begon bij het cum laude afstuderen bij theologie. Van de sociaal bewogen en zeer productieve Van Tongeren verschijnt naar verwachting op 20 mei zijn nieuwe boek Doodgewone vrienden. Hierin neemt hij aan de hand van de Westerse filosofie het begrip van vriendschap in ogenschouw dat vaak dermate wordt geïdealiseerd waardoor ze ver van de werkelijkheid verwijderd is, en zoekt daarom naar de ware vriendschappen die tussen mensen van vlees en bloed kunnen bestaan.
Miriam Rasch, winnaar van de Socratesbeker
Voor Frictiemocht de jonge filosoof Miriam Rasch de Socratesbeker in ontvangst nemen. In haar boek pleit zij voor een herwaardering van het idee dat niet alles in heldere data te vertalen is, keert zij zich tegen de eis van transparantie en biedt ze een startpunt voor ethische reflectie. Ruud Weltens Wie is er bang voor Simone de Beauvoir? biedt een actuele kijk vanuit het mannelijk perspectief op het werk van de feminist, want de achterstelling van vrouwen in de Westerse maatschappij is een zaak voor de gehele samenleving. In Machiavelli’s lef bespreekt Tinneke Beeckman de originele inzichten van deze laat-Middeleeuwse denker over onderwerpen als macht, burgerschap en vrijheid, en wijst op het belang van zijn werk voor deze tijd. Marjan Slobs De lege hemelbuigt zich vanuit allerlei invalshoeken op eenzaamheid en laat zien dat dit uit een tekort aan verbondenheid voortkomende droevige gevoel ook wijst op belangrijke talenten: zelfreflectie en voorstellingsvermogen. Iris Murdoch staat mede dankzij het in 1978 winnen van de Man Booker Prize voor haar fenomenale The Sea, the Sea en de in 2001 verschenen biografische film ‘Iris‘ in Nederland vooral bekend als prozaschrijver. In Iris Murdoch, Een filosofie van de liefde laat Katrien Schaubroeck echter zien dat ook haar filosofische werk uitnodigt tot een andere manier te kijken naar ethiek, naar de functie van literatuur en naar de filosofie van de liefde.
De eik was hier
De eik waarover Bibi Dumon Tak in het kinderboek voor de Maand van de Filosofie De eik was hier schrijft bestaat echt: ergens langs een drukke weg in de buurt van de Belgische grens staat hij alleen in een veld. De bomen die hem omringden zijn in de loop van de tijd gekapt om plaats te maken voor de auto’s, en omdat het er steeds meer worden, dreigt ook voor deze eik opnieuw de motorzaag – over de als zevende verkozen boom van de European Tree of the Year 2019 werd in 2020 besloten dat hij het veld moet ruimen; de kap staat gepland voor 2021-2023. De troost is dat de boom er niet alleen voor staat. Hij wordt bezocht door een gaai, die hij zijn verhalen vertelt – de oude boom heeft er nogal wat aan zijn takken hangen. In haar boek vraagt Dumon Tak: wat is echt van waarde?
Het wilde deel in de filosofie
Het ooit evengoed begeerde als gevreesde vuur, bleek een krachtig instrument voor de mens voor vrijheid en vooruitgang. De achteloosheid waarmee we met vuur omgaan komt volgens Ignaas Devisch als een boemerang terug: de vlammen van het gebruik van fossiele brandstof likken aan onze toekomst. In Vuur ontwikkelt de hoogleraar medische filosofie en ethiek een nieuw idee over vuur in onze wereld, en omarmt in zijn heliotropisme de zon. Literatuurwetenschapper, redacteur en schrijver Martin Mittelmeier laat in Adorno in Napels zien dat het denken van Adorno, die nogal eens gezien wordt als filosoof van paradoxen, uiteindelijk wortelt in zeer concrete ervaring – onder andere in zijn bezoek aan de Vesuvius en zijn poreuze omgeving. De concrete ervaring heeft bij John Berger het dier als onderwerp. In zijn veelgeciteerde essay Waarom naar dieren kijken schetst hij het waarom van onze veranderende houding tot dieren en stelt dat het verlies van ons respect voor deze planeetgenoten negatieve gevolgen heeft voor onze omgang met de natuur in brede zin. Ook Virginie Maris onderkent dit en pleit in Het wilde deel van de wereld voor herwaardering: we moeten ons in de wilde natuur gedragen als bezoekers van een vreemd land, niet als opzichters of beheerders – om dit oude, maar vitale deel van onszelf te behouden.
Vuurduin, essay van de Maand van de Filosofie
Eva Meijer legde naar aanleiding van het recent naar het Engels vertaalde Dierentalen in de podcast van Jonathan Van Ness uit dat in ons twee incongruente concepten van dieren zitten. Enerzijds erkennen we hun intelligentie en gevoelens, anderzijds jagen de machinaal gefabriceerde kiloknallers nog altijd over toonbank. De vervreemding tot de natuur die hierin schuilt, wijst naar het thema van Vuurduin. Het is onvoldoende om op individueel niveau eraan te werken, stelt Meijer, ze is verweven met sociale, politieke en economische structuren. De teruggang van natuur bedreigt onze bestaansgrond. Met behulp van schrijvers, filosofen en haar hond Doris zoekt ze naar wat we tegenover dit verdwijnen kunnen zetten.
Waarheid (leugen)
54 true factsoogt als een gimmick: ís een feit niet altijd echt, en wie bovendien de pocketuitgave openslaat ziet dat behalve het pagina nummer in het wit steeds enkel een feit vermeld staat. Niet volledig losgezongen van zijn context overigens: achterin is een notensysteem opgenomen voor de digitale 21ste eeuw’er; als een website linkt het boek naar de websites waar de bronnen onderbouwd worden, en probeert een ‘konijnenhol’ te vormen die de lezer ditmaal niet naar samenzweringsfantasieën en nepnieuws stuurt, maar naar het reële. Voor Leugen & waarheid sprak de inmiddels vermaarde intellectueel Bas Heijne over onderwerpen die onze verwarrende tijd bepalen (denk aan het liberalisme en het in de titel voorkomende begrip waarheid) met internationaal bekende denkers en wetenschappers, waaronder schrijver Olivia Laing, historicus Jill Lepore, socioloog Hartmund Rosa en filosoof Martin Hägglund. De jarenlang als factchecker werkzame Tom Phillips weet dat het tornen aan waarheid het verleden evenmin niet vreemd was. In Waarheidgeeft hij een hilarische opsomming van de meest spectaculaire en fabelachtige leugens uit onze geschiedenis. Met al dat getorn waarover hierboven gebogen wordt, lijkt uit beeld te zijn geraakt waarop wij ons leven nog kunnen inrichten. Wat vormt de basis van onze Westerse samenleving, vraagt Ramsey Nasr zich in De fundamenten af. In drie essays betoogt hij dat de pandemie blootlegt dat ons politieke en economische systeem de fundamenten van onze samenleving heeft aangetast, en voert hij een pleidooi om onze plek op aarde en ons idee van geluk radicaal te herzien, niet om ideële redenen, maar in het licht van de klimaatcrisis louter om lijfsbehoud.
J.H. Leopold – nagelaten werk, uit Verzameld werk I (1977)
